ADHD در کودکان علائم و نحوه درمان

اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی-رفتاری است که با سه ویژگی اصلی شناخته می‌شود:

• مشکل در تمرکز و توجه پایدار

• فعالیت بیش از حد و بی‌قراری

• رفتارهای تکانشی و بدون فکر قبلی

این اختلال معمولا در دوران کودکی شروع می‌شود و می‌تواند روی یادگیری، رفتار و روابط اجتماعی کودک تاثیر بگذارد. ADHD ناشی از تفاوت‌هایی در عملکرد مغز است و علت دقیق آن هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارند.

تفاوت ADHD با بیش فعالی در کودکان:

بیش‌فعالی در کودکان یه رفتار کاملاً طبیعی‌یه؛ یعنی بچه‌ها معمولاً پرانرژی هستن، زیاد حرکت می‌کنن و گاهی بی‌توجه می‌شن. این‌ها معمولاً موقتی هستن و با بزرگ‌تر شدن کودک کمتر می‌شن.

اما در ADHD:

• بیش‌فعالی و بی‌توجهی خیلی بیشتر و مداوم‌تر از حد معموله

• کودک نمی‌تونه انرژی‌اش رو کنترل کنه، حتی وقتی وقت استراحت یا تمرکز لازم هست

• این رفتارها باعث مشکلات جدی در یادگیری، خواب، و روابط اجتماعی می‌شن

• برخلاف بیش‌فعالی معمولی، این حالت‌ها در همه جا و شرایط مختلف دیده می‌شن، نه فقط گاهی اوقات

اهمیت ADHD در رشد و اینده کودک:

ADHD یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری در کودکان است. تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد کودکان به درجاتی از این اختلال مبتلا هستند. این مشکل باعث می‌شود کودک نتواند به خوبی تمرکز کند، بیش از حد فعال باشد و کنترل رفتارهایش سخت باشد.

این علائم روی یادگیری، عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی کودک تاثیر می‌گذارد. اگر ADHD به موقع تشخیص داده و درمان شود، می‌توان به کودک کمک کرد تا بهتر با مشکلاتش کنار بیاید و زندگی روزمره‌اش راحت‌تر شود.

در نتیجه، شناخت و توجه به علائم این اختلال از سنین پایین بسیار مهم است تا از مشکلات بزرگ‌تر در آینده جلوگیری شود.

نحوه تشخیص ADHA برای والدین:

اگر فکر می‌کنید کودک‌تان ممکن است ADHD داشته باشد، این نکات به شما کمک می‌کند:

1. رفتارهای کودک را خوب ببینید:
   ببینید کودک‌تان چقدر بی‌قرار است، آیا نمی‌تواند روی کاری تمرکز کند یا خیلی سریع از کاری به کار دیگر می‌رود.

2. از دیگران هم نظر بگیرید:
   نظرات معلم، مربی مهدکودک یا افراد دیگر که کودک را می‌شناسند، مهم است.

3. علائم را ثبت کنید:
   علائمی که می‌بینید را یادداشت کنید؛ مثلاً از کی شروع شده‌اند و چقدر شدید هستند.

4. با پزشک یا روانشناس صحبت کنید:
   اگر این رفتارها ادامه داشت و باعث مشکل در زندگی روزمره شده بود، حتماً به متخصص مراجعه کنید.

5. متخصص بررسی می‌کند:
   پزشک یا روانشناس با سوال پرسیدن و بررسی رفتار کودک، تصمیم می‌گیرد که آیا کودک ADHD دارد یا نه.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودک شما:

• خیلی زیاد بی‌قرار و فعال است و نمی‌تواند آرام بگیرد،

• خیلی زود حواسش پرت می‌شود و نمی‌تواند تمرکز کند،

• به حرف‌های ساده گوش نمی‌دهد یا نمی‌تواند دستورات را دنبال کند،

• این رفتارها حداقل برای ۶ ماه به صورت مداوم ادامه داشته باشد،

• این مشکلات روی زندگی روزمره، یادگیری یا روابط کودک تاثیر منفی گذاشته باشد،

پس بهتر است هر چه زودتر به متخصص روانشناس کودک یا روانپزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان زودهنگام به کودک کمک می‌کند بهتر با مشکلاتش کنار بیاید و رشد سالم‌تری داشته باشد.

انواع روش های درمان بیماری ADHD توسط پزشک:

 

۱. مداخله رفتاری (Behavioral Interventions)

اولین و اصلی‌ترین روش درمان ADHD در کودکان خردسال است.

آموزش والدین (Parent Training):

پزشک کودک را به روانشناس کودک یا رفتاردرمانگر ارجاع می‌دهد تا:

• والدین روش‌های صحیح تعامل با کودک را یاد بگیرند.

• رفتارهای مثبت کودک تقویت شوند (مثل تشویق، توجه مثبت).

• رفتارهای منفی کنترل شوند (مثل بی‌توجهی برنامه‌ریزی‌شده یا تایم‌اوت).

تنظیم محیط:

• کاهش محرک‌های حواس‌پرتی (تلویزیون، موبایل، شلوغی)

• برنامه‌ریزی منظم برای خواب، غذا، و بازی

۲. کاردرمانی و گفتاردرمانی (در صورت نیاز)

اگر ADHD همراه با تأخیر در گفتار یا مهارت‌های حرکتی باشد:

• کاردرمانگر کمک می‌کند مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت بهتر رشد کنند.

• گفتاردرمانگر اگر کودک در صحبت کردن یا درک زبان مشکل دارد، وارد عمل می‌شود.

۳. دارودرمانی (Medication)

❌ در کودکان زیر ۳ سال بسیار به‌ندرت تجویز می‌شود

• سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) داروهای ADHD را فقط برای کودکان بالای ۳ تا ۶ سال تأیید کرده است.

• فقط در موارد بسیار شدید و مقاوم به درمان‌های رفتاری، با نظر متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک کودک، ممکن است دارو مانند متیل‌فنیدیت (ریتالین) با دوز بسیار پایین و تحت نظر شدید شروع شود.

۴. روان‌درمانی و بازی‌درمانی (Play Therapy)

• استفاده از بازی برای بهبود تمرکز، کنترل هیجانات و یادگیری مهارت‌های اجتماعی

• توسط روانشناس کودک انجام می‌شود

۵. درمان‌های مکمل و سبک زندگی سالم

اگرچه این روش‌ها به‌تنهایی کافی نیستند، اما می‌توانند مکمل خوبی باشند:

• رژیم غذایی متعادل با کاهش قند و افزودنی‌ها

• فعالیت‌های فیزیکی منظم (بازی در فضای باز)

• موسیقی‌درمانی، ماساژ، یوگای کودکان (در صورت علاقه کودک)

۶. ارزیابی و پیگیری منظم

• ADHD یک اختلال مزمن است که نیاز به پیگیری‌های منظم دارد.

• پزشک رشد، روانشناس یا روانپزشک کودک باید هر چند ماه یک‌بار کودک را ارزیابی کند تا روند درمان بررسی و اصلاح شود.

نکته:

• تشخیص ADHD در سنین زیر ۳ سال با احتیاط بسیار زیادی انجام می‌شود؛ زیرا بسیاری از علائم مشابه ممکن است بخشی از رشد طبیعی کودک باشند.

• همکاری بین پزشک متخصص کودکان، روانشناس کودک، والدین و مهد کودک (در صورت وجود) بسیار حیاتی است.

✅ علائم ساده و قابل‌تشخیص ADHD در کودکان دو ساله:

1. بیش‌فعالی (Hyperactivity)

• کودک مدام در حال حرکت است، حتی وقتی خسته به نظر می‌رسد.

• آرام و قرار ندارد؛ مدام می‌دود، می‌پرد یا از چیزی بالا می‌رود.

• نمی‌تواند حتی برای چند دقیقه در یک‌جا بنشیند (مثلاً سر میز غذا یا در ماشین).

2. بی‌توجهی (Inattention)

• به سختی به اسباب‌بازی‌ها یا فعالیت‌ها برای مدت کوتاه توجه می‌کند.

• خیلی سریع از یک بازی یا فعالیت خسته می‌شود و سراغ چیز دیگری می‌رود.

• وقتی با او صحبت می‌کنید، انگار اصلاً نشنیده (با اینکه شنوایی‌اش مشکلی ندارد).

3. رفتارهای تکانشی (Impulsivity)

• بدون فکر عمل می‌کند؛ مثلاً ناگهان می‌پرد وسط خیابان یا چیزی را پرت می‌کند.

• نمی‌تواند نوبت را رعایت کند (مثلاً در بازی با دیگران).

• هر چه بخواهد باید همان لحظه انجام شود؛ تحمل “صبر کردن” ندارد.

⚠️ علائمی که باید بیشتر دقت کرد:

• گریه‌های زیاد و بدون دلیل

• خواب‌های کوتاه یا بی‌نظمی در خواب

• پرخاشگری نسبت به خودش یا دیگران (زدن، گاز گرفتن، پرتاب کردن)

❗ نکته مهم:

وجود یکی دو مورد از این رفتارها به‌تنهایی به معنی ADHD نیست. اما اگر این رفتارها بیشتر روزها، برای چند ماه ادامه داشته باشند و باعث اختلال در زندگی روزمره کودک و خانواده شوند، باید حتما با پزشک کودک یا روانشناس کودک مشورت شود.

داروهای اصلی مورد استفاده در درمان ADHD:

۱. متیل‌فنیدیت (Methylphenidate)

(با نام‌های تجاری: ریتالین، کنسرتا، متادات و غیره)

✅ دوز معمول برای کودکان (۳ سال به بالا):

شروع:

• 2.5 تا 5 میلی‌گرم روزانه یک‌بار صبح

افزایش دوز (هر ۷ روز یک‌بار در صورت نیاز):

• تا 10 میلی‌گرم، دو بار در روز (صبح و ظهر)

حداکثر دوز روزانه:

• حدود 60 میلی‌گرم در روز (در کودکان بزرگ‌تر)

• برای کودکان زیر 6 سال: معمولاً بیش از 20 میلی‌گرم در روز توصیه نمی‌شود

نوع طولانی‌اثر (مثل Concerta یا Ritalin LA) یک‌بار در روز داده می‌شود و دوزش براساس وزن و سن تنظیم می‌شود (مثلاً 18mg، 27mg، 36mg و تا حداکثر 54mg)

۲. آمفتامین‌ها (Amphetamines)

(مانند: آدرال (Adderall)، ویوانس (Vyvanse) – بیشتر در آمریکا رایج هستند)

در ایران کم‌تر تجویز می‌شود
دوز اولیه Vyvanse مثلاً 20mg روزانه است
دوز قابل افزایش به 30، 40 تا 70mg در روز

3. اتوموکستین (Atomoxetine)

(نام تجاری: استراترا – Strattera)

دارویی غیرتحریکی (non-stimulant)
شروع با 0.5 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز

مثال:
کودکی با وزن 15 کیلو → دوز اولیه = 7.5mg در روز
افزایش تدریجی به 1.2mg/kg → تا حدود 18mg-25mg

۴. گوانفاسین (Guanfacine ER)

(نام تجاری: Intuniv) – داروی کمکی یا جایگزین

شروع با 1 میلی‌گرم در روز
حداکثر دوز: 4 میلی‌گرم در روز (وابسته به وزن و پاسخ بدن)

۵. کلونیدین (Clonidine)

(گاهی برای کنترل خواب یا تحریک‌پذیری)

شروع با 0.05 میلی‌گرم در شب
افزایش تا 0.1-0.2 میلی‌گرم، 1 تا 2 بار در روز
(دوز بالا خطر افت فشار دارد)

⚠️ نکات بسیار مهم:

• دوز دقیق دارو به وزن کودک، شدت علائم، و پاسخ بدن به دارو بستگی دارد.

• شروع با دوز پایین است و تدریجی بالا می‌رود.

• داروها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند مثل بی‌اشتهایی، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری، تپش قلب و… که باید دقیقاً کنترل بشن.

انواع مراقبت‌های ساده والدین برای کودکان دو ساله با ADHD

۱. ایجاد روال و برنامه روزانه منظم

• ساعت خواب و بیداری مشخص داشته باشه.

• زمان مشخص برای غذا خوردن، بازی، و استراحت تعیین کن.

• ثبات در فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کنه بهتر تمرکز کنه و احساس امنیت کنه.

۲. کاهش محرک‌های محیطی

• بازی‌ها و اسباب‌بازی‌ها رو محدود کن؛ فقط چند تا اسباب‌بازی در دسترس باشه.

• محیط آرام و کم‌هیاهو برای بازی و یادگیری فراهم کن.

• تلویزیون و موبایل رو محدود کن؛ زمان استفاده رو کم کن.

۳. تقویت رفتارهای مثبت با تشویق و توجه

• وقتی کودک کاری درست انجام می‌ده، فوری تشویقش کن (با کلام، لبخند، نوازش).

• از تشویق‌های کوچک مثل جایزه‌های ساده و کلمات محبت‌آمیز استفاده کن.

۴. آموزش مهارت‌های اجتماعی و رفتاری

• بازی‌های گروهی ساده با دیگر کودکان ترتیب بده.

• به کودک یاد بده چطور به نوبت بازی کنه و منتظر بمونه.

• به آرامی و با حوصله به کودک یاد بده که هیجانش رو کنترل کنه.

۵. استفاده از تایم‌اوت (مدیریت زمان برای آرام شدن)

• وقتی کودک بیش‌فعال یا عصبانی شد، به جای دعوا، بهش زمان کوتاهی برای آرام شدن بده (مثلاً چند دقیقه در یک جای امن و آرام).

۶. فعالیت‌های بدنی منظم و بازی در فضای باز

• حداقل روزانه ۳۰ دقیقه بازی و دویدن در فضای باز.

• فعالیت‌هایی که انرژی کودک رو تخلیه می‌کنه، مثل توپ‌بازی، دوچرخه‌سواری.

۷. رژیم غذایی سالم و منظم

• وعده‌های غذایی منظم و متعادل با پروتئین، میوه و سبزیجات.

• کاهش مصرف شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های شیرین و مواد افزودنی.

۸. حمایت عاطفی و ارتباط مثبت

• همیشه به کودک احساس امنیت و محبت بده.

• وقتی کودک ناراحت یا عصبانی است، با آرامش گوش بده و او را آرام کن.

۹. پیگیری منظم با پزشک یا متخصص

• درمان و رشد کودک رو با پزشک یا روانشناس دنبال کن.

• در صورت بروز مشکلات جدید یا بدتر شدن علائم، سریعاً با پزشک مشورت کن.

❗ نکته مهم:

مراقبت‌های والدین صبورانه، مستمر و همراه با آموزش و حمایت می‌تونه به بهبود قابل توجهی در رفتار و زندگی کودک کمک کنه.